در عصر دیجیتال امروزی و با رشد روزافزون تحولات دیجیتال، کسبوکارهای فناوری محور آغاز به کار کرده و با سرعت زیادی در حال افزایشاند. این سیر تحول که بر تمام ابعاد جامعه اعم از اقتصادی، اجتماعی، زیستمحیطی، سیاسی و فناوری تاثیرات شگرفی گذاشته و همچنان مهمترین پیشران قرن محسوب میشود، اصطلاحات جدیدی را پدیدار نموده است. اقتصاد اشتراکی یکی از این مفاهیم نوپدید بوده که در راستای تغییرات ایجاد شده در مدلهای اقتصاد کلاسیک و اصلیترین مولفههای آن یعنی تولید، توزیع و مصرف رخ داده است.
به عبارتی، یک مدل اقتصادی-اجتماعی نوظهور که از تغییر ارزشها و مدلهای ذهنی عموم مردم، توسعه پلتفرمهای دیجیتال و تمایل مصرفکننده در استفاده بیشتر از برنامههای موبایل در جهان امروزی پدیدار شده است.
محوریت اصلی این مدل اقتصادیِ نوپدید، جایگزینی دسترسی به جای مالکیت به منابع است که یکی از علل اصلی پیدایش آن، به اهمیت روزافزون مدیریت منابعِ محدود کره زمین باز میگردد؛ چراکه تاثیرات زیانبار جوامع تولیدی همچنان درحال افزایش است. با توجه به چنین نگرانیهایی، نسل جدیدی از مصرفکنندگان پدیدار شدند که به جای مالکیت محصولات، انتظار دسترسی بیشتر به آن محصولات در زمان مورد نیاز را دارند.
اما، این امر از آنجایی شروع شد که عصر صنعت، با رویکردی تمرکزگرا منجر به رشد و توسعة شهرها به واسطه امکانات متمرکز شهری و رشد نمایی مصرف در شهرنشینان شد. امروزه نیز، گستردگی شهرها و رشد کلان شهرها در مقیاس وسیع قابل مشاهده بوده و به نظر میرسد این روند همچنان ادامه داشته باشد.
با نگاهی به مشکلات و چالشهای مصرف و روند مصرفگرایی در زندگی شهری و شهرنشینی، واضح است که افزایش این روند و تمایل روزافزون به شهرنشینی، فشارهای زیادی بر طبیعت برای تامین ضرورتهای زندگی شهری شامل غذا، انرژی، مواد اولیه و غیره و تاثیرات مخرب به همراه داشته است. اما با ادامه این روند، آیا سیستم موجود جوابگوی نیازهای شهرنشینان در تامین مواد غذایی و آب در آینده خواهد بود؟
در پژوهشهای اخیر، اقتصاد اشتراکی گزینة بدیل فناوریمحور برای مقابله با مصرف گرایی و در عین حال استفاده از فرصتهای اقتصادی است و یکی از بسترهایِ با پتانسیل بالا برای ظهور و توسعه مدلهای اشتراکی، اقتصاد شهرها خواهند بود. مزایای این مدل، علاوه بر افزایش استفاده از داراییها، رشد معاملات فرد به فرد (همتابههمتا) و مبادلات، تقویت ارتباطات اجتماعی و افزایش آگاهیهای زیستمحیطی را شامل میشود که مبتنی بر شبکههای اتصال افراد از طریق فناوری و برپایه پلتفرمهای اینترنتی است.
به دنبال هجوم افسارگسیختة مردمان به شهرها و مواجه با بحرانهای زیست محیطی، بحران آب و ضایعات محصولات کشاورزی، پیشرفتهای فناورانه امروزی امکان کشت گیاهان در هر جایی را فراهم کرده است. بنابراین، تغییراتی در روشهای کشاورزی موجود در حوزه شهرنشینی ایجاد شده و کشاورزی شهری که یکی از اشکال کشاورزی است ، به عنوان راهبرد اتصال مجدد تولید غذا، مصرف و دفع زباله برای تقویت انعطافپذیری شهرها در راستای شهرهای مولد و پاسخی به بهبود زندگی شهری، کاهش تاثیرات بر طبیعت و ارتباطی سازنده میان شهرها، منابع طبیعی و محیط زیست و فرصتهای اقتصادی، مورد توجه قرار گرفته است. در واقع کشاورزی شهری نه یک مجموعه از فناوریها، بلکه یک سبک زندگی نویدبخش است. معنایی که در آن محل تولید و مصرف محصولات کشاورزی و دامی به یکدیگر نزدیک شده و این فرایند در شهرها اتفاق خواهد افتاد و شهرنشینان نیازهای غذایی خود را درون شهرها تامین کنند.
از آنجایی که مفهوم اقتصاد اشتراکی به عنوان یک پدیده شهری مطرح شده است، ظرفیت اقتصاد اشتراکی برای تسهیل ورود به کسبوکارهای جدید و ایجاد نوآوری میتواند به راحتی اقتصاد شهری را در سطوح محله و شهر تغییر دهد. در حال حاضر مفهوم اقتصاد اشتراکی در کشورهای توسعه یافته رواج بسیاری دارد و بسیاری از کلان شهرهای دنیا همچون سئول در کره جنوبی به عنوان شهر اشتراکی در حال پایهریزی سیاستگذاریهای هرچه بیشتر این مفهوم است. همچنین بررسیها نشان میدهد که این مدل اقتصادی باید به دستاوردهای اقتصادی و فضایی موثر برسد: این سیستمها مزایای زیستمحیطی معنیدار را از طریق افزایش بهرهوری، کاهش ضایعات، تشویق به توسعه محصولات بهتر میسر میسازد.
بنابراین، با توجه به این مفهوم نوظهور و مدلهای کسبوکار نوآورانه آن و همچنین چالشهای رو به رشد زندگی شهری ناشی از افزایش شهرنشینی در تامین مواد غذایی شهری و شدت روند مصرف، به نظر میرسد کشاورزی شهری این پتانسیل را داراست که با استفاده از پلتفرمهای اشتراکی در آینده توسعه یابد.
البته، پیادهسازی مفهوم اقتصاد اشتراکی و مباحث مربوط به امنیت و اعتماد در آن با توجه به فرهنگ هر کشوری متفاوت بوده و نیاز به بررسی عمیقتر در لایههای مختلف اجتماعی، فرهنگی، مذهبی و غیره وجود دارد تا بستر مناسب برای استفاده از این پتانسیلها شناسایی شود.
بدین منظور پژوهشی با رویکرد آیندهنگرانه و با استفاده از ابزار تحلیل لایهای علّی جهت بررسی ظرفیت اقتصاد اشتراکی در توسعه کشاورزی شهری در جامع و فرهنگ ایرانی و تاثیرپذیری یا تاثیرگذاری آن در جامعه انجام شد تا به این پرسش که چه مواردی تسهیلکننده یا بازدارندة توسعة رشد کسبوکارهای اقتصاد اشتراکی هستند، پاسخ داده شود.
باتوجه به نتایج حاصل از پژوهش در پاسخ به آیندههای توسعة کسبوکارهای کشاورزی شهری مبتنی بر اقتصاد اشتراکی، 3 بُعد اصلی زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی مهمترین ابعادی شناسایی شدند که باید در جهت توسعه این پلتفرمهای اقتصادی در نظر گرفت.
مطلبی که از نظر گذراندید، خلاصهای مبسوط از پایان نامه کارشناسی ارشد رشته آیندهپژوهی خانم شیدا طایفه هاشمی است. میتوانید از طریق لینکدین به آدرس sheyda-hashemi با این پژوهشگر در ارتباط باشید.